Что такое синтаксис в белорусском языке
Беларуская граматыка
Прывітанне, сябры! На гэтым сайце вы пазнаёміцеся с правіламі сучасная беларускай мовы. Поспехаў у навучанні!
Сінтаксіс, яго змест і задачы
Сінтаксіс — раздзел граматыкі, у якім вывучаюцца: 1) спосабы аб’яднання слоў і словаформ у словазлучэнні і сказы, простых сказаў у складаныя; 2) тыпы словазлучэнняў і сказаў паводле іх значэння, функцыі, структуры. Сінтаксіс – гэта і сукупнасць сродкаў і правіл утварэння сінтаксічных адзінак — словазлучэнняў і сказаў.
Правіла 1. Агульныя заўвагі
Аб’ект вывучэння сінтаксісу складаюць працэсы і вынікі выкарыстання моўных сродкаў у камунікатыўных мэтах, для зносін паміж людзьмі.
Асноўнымі адзінкамі сінтаксісу з’яўляюцца словазлучэнне і сказ. Акрамя гэтых адзінак, адзінкамі сінтаксісу, як і марфалогіі, з’яўляюцца слова і форма слова. У адрозненне ад марфалогіі, якая вывучае слова перш за ўсё ў аспекце формаўтварэння, сінтаксіс разглядае словы і формы слоў з боку іх удзелу ў пабудове словазлучэнняў і сказаў. Слова і словаформа — элементарныя адзінкі, з якіх на аснове таго ці іншага віду сувязі ўтвараюцца сінтаксічныя адзінкі — словазлучэнне і сказ.
Словазлучэнне — сінтаксічная адзінка, якая ўтвараецца спалучэннем самастойных слоў на аснове падпарадкавальнай сувязі; галоўным кампанентам словазлучэння з’яўляецца слова, залежным — форма слова: новы дом, чытаць газету, змагацца за мір. Як і слова, словазлучэнне выконвае намінатыўную функцыю і з’яўляецца будаўнічым матэрыялам для сказа, які выкарыстоўваецца ў працэсе моўных зносін.
Сказ — камунікатыўная моўная адзінка, што служыць для паведамлення пра факт рэчаіснасці. Адносіны паведамлення да рэчаіснасці перадаюцца моўнымі срод- камі дзякуючы катэгорыі прэдыкатыўнасці, якая разам з інтанацыяй утварае найболып істотныя прыметы сказа як сінтаксічнай адзінкі.
Сказы могуць быць простыя і складаныя: Непадалёк, на міг асвятліўшы. блізкія кусты, палыхнула бліскаві- ца (І.М.); Па-ранейшаму звіняць ручайкі, і гэты звон у
палявой цішыні асабліва меладычны (Хадк.). Просты сказ з’яўляецца асноўнай адзінкай, на базе якой фарміруецца складаны сказ: У небе ледзь прыкметнаю кроп- ляй пад сонцам вісеў жаваранак. Песня яго срэбрам лілася з блакітных вышынь (Краўч.).
Заўвага. Сказ як сінтаксічную канструкцыю з камунікатыўнай функцыяй неабходна адрозніваць ад выказвання — інтанацыйна аформленай адзінкі паведамлення. Выказванні могуць быць пабудаваны з некаторымі парушэннямі граматычных правіл, быць няпоўнымі або незакончанымі і не поўнасцю самастойнымі ў сэнса- вых адносінах. Гэта могуць быць формы слова або іх спалучэнні, часціцы, выклічнікі і інпіыя, словы, якія ў пэўным кан- тэксце або сітуацыі перадаюць інфармацыю, як і сказы: –Во, зайчык бег, — паказаў Косцік, калі яны звярнулі з дарогі на цаліну, у кусты. -Дзе? –Во сляды, бачыш, во! Гэта і гэта. Дзвюма ножкамі… Ці, праўда, чатырма. -Ага-а, – шапнуў Шурка (Б.).
Словы і словаформы ў словазлучэнні і простым сказе, а таксама часткі складанага сказа звязваюцца асноўнымі відамі сінтаксічнай сувязі — падпарадкавальнай, злучальнай і бяззлучнікавай.
Правіла 2. Падпарадкавальная сінтаксічная сувязь
Падпарадкавальная сувязь, або падпарадкаванне, — гэта адзін з асноўных відаў сінтаксічнай сувязі, які выступае пры аб’яднанні граматычна нераўнапраўных кампанентаў у словазлучэнні (дапасаванне, кіраванне, прымыканне) і галоўнай і даданай частак у складаназалежным сказе (злучнікавае падпарадкаванне — з дапамогай падпарадкавальных злучнікаў і інтанацыі і адноснае падпарадкаванне — з дапамогай злучальных слоў і інтанацыі): Неабходны былі вялікія і глыбокія сацыяльныя змены ў грамадскім жыцці, ва ўсім складзе думак і пачуццяў людзей, каб беларуская мова ўспрымалася ў літаратуры не як мова пэўнай сацыяль- най групы людзей, а як мова цэлага народа, мова сапраўды. літаратурная (Адам.); Сапраўдным настаўнікам можа быць толькі чалавек самага чулага сэрца, чалавек адметны шчырасцю, праўдзівасцю сваіх перака- нанняў, сваёй нястомнай прагнасцю да новага, да адкрыццяў, да пазнання свету, чалавек, які самаахвярна аддае душэўныя багацці і веды людзям (Віт.).
Правіла 2. Злучальная сінтаксічная сувязь
Злучальная сувязь, або злучэнне, — гэта адзін з асноўных відаў сінтаксічнай сувязі, які выступае пры аб’яднанні граматычна раўнапраўных членаў у простым сказе, частак складаназлучанага сказа з дапамогай злучальных злучнікаў і інтанацыі: Густы брудны пыл ляжыць на абочынах дарог, на полі і асабліва ў лесе (Віт.); Высока ў сінім бязвоблачным небе плыве яркае сонца, шчодра лье на зямлю сваю цеплыню і святло, а ўлагоджаная і сагрэтая яго ласкай зямля адказвае хмельным буяннем жыцця (І.Н.).
Правіла 3. Бяззлучнікавая сінтаксічная сувязь
Паводле сродкаў сувязі вызначаецца бяззлучнікавая сувязь, якая выкарыстоўваецца пры аб’яднанні граматычна раўнапраўных членаў у простым сказе, частак складанага бяззлучнікавага сказа з дапамогай толькі інтанацыі: Кругом пазаставаліся сляды. непрыбраных бярвенняў, незакончаных стрэх, лініі новых, яшчэ неакрэсленых дарог … (Скр.): Потым зусім нечакана выбліснула сонца, маладое і румянае, паўабручом выгнулася праз усё неба вясёлка (Сач.).
Правіла 4. Прэдыкатыўная сінтаксічная сувязь
Прэдыкатыўная сувязь, або ўзаемнае падпарадкаванне, сустракаецца ў сучаснай беларускай літаратурнай мове радзей і ўжываецца для сувязі галоўных членаў сказа — дзейніка і выказніка: бягуць гады, ён спадзяецца, незнаёмы спыніўся. Прэдыкатыўная сувязь не з’яўляецца ўласна падпарадкавальнай сувяззю і не можа атаясамлівацца са злучальнай. Нягледзячы на тое, што выказнік граматычна залежыць ад дзейніка, іменна ён рэалізуе катэгорыю прэдыкатыўнасці і з’яўляецца асноўным арганізатарам сказа як сінтаксічнай адзінкі. Дзейнік і выказнік звязаны паміж сабой сінтаксічнайсувяззю каардынацыі.
Правіла 5. Сувязь сінтаксіса з іншымі раздзеламі мовазнаўства
Сінтаксіс як раздзел граматыкі звязаны з марфалогіяй, якая з’яўляецца другім раздзелам граматыкі. Гэтая сувязь выяўляецца ў тым, што сінтаксічная функцыя слова залежыць ад яго марфалагічнай формы: Садоўнік (Н. склон — дзейнік) падстрыгаў дрэвы (В. склон — дапаўненне) для хараства (Р. склон — акалічнасць), каб яны раслі не гонкія, а купчастыя (Пальч.). Існуе пэўная сувязь сінтаксісу з лексікалогіяй, бо сінтаксічная функцыя слова, яго здольнасць спалучацца з іншымі словамі залежаць ад яго лексічнага значэння: сумаваць па горадзе (аб’ектнае значэнне — дапаўненне)/гуляць па горадзе (прасторавае значэнне — акалічнасць месца). Сінтаксіс звязаны з фанетыкай, бо іменна ў залежнасці ад інтанацыі вызначаюцца віды сказаў па мэце выказвання, пабочныя і ўстаўныя канструкцыі і г. д. 
Что такое синтаксис – как дать правильное и понятное определение этому разделу лингвистики и как легко разобраться в сути синтаксиса
Раздел науки о языке. Изучает словосочетание, предложение и текст.
Когда учительница спросит вас, что такое синтаксис, вам надо ответить так: «Это раздел науки о языке». Она опять спросит: «А что он изучает?». Ответ: «Синтаксические единицы». «Какие?» – «Словосочетание, предложение, текст».
Всё вместе: «Синтаксис – это раздел науки о языке, который изучает 3 синтаксические единицы: словосочетание, предложение, текст».
Как понять, что изучает синтаксис
С греческого «синтаксис» переводится как «строй», «порядок». Он изучает то, как «строятся» слова для выражения какой-то мысли. Слова могут объединяться в словосочетания, словосочетания – в предложения, предложения – в тексты.
Пару слов скажу о каждом элементе
Словосочетание – это всего лишь два слова. Из них от одного всегда можно задать вопрос к другому. Например: гулять во дворе, читать книгу, красивый дом, очень высоко.
Особенность словосочетаний в том, что они не являются единицей коммуникации (общения). То есть общаемся мы не словосочетаниями, а другими единицами – предложениями.
Предложение – это несколько слов, которые обладают интонационной законченностью. То есть каждое предложение – это законченная, полностью оформленная мысль.
В любом предложении есть грамматическая основа. Она может быть представлена двумя главными членами: подлежащим и сказуемым. А может быть представлена каким-то одним из них: только подлежащим или только сказуемым. Но что-то одно всегда будет.
Текст – это несколько предложений. Но не просто собранных не пойми откуда, а связанный между собой одной темой. Например, бывают тексты об осени, о любви, о правилах нахождения площади треугольника и пр.
Текст, который сейчас перед вами, – о синтаксисе. Все предложения в нем подобраны так, чтобы объяснить вам, что такое синтаксис.
Как разобраться в синтаксисе
Надо разобраться в морфологии. Синтаксис очень тесно связан с морфологией, они вместе образуют грамматику любого языка. Если вы не умеете анализировать слово как часть речи – синтаксис для вас всегда будет темным лесом.
Детям бывает сложно строить схемы предложений как раз потому, что они не разбираются в частях речи. Например, «Я увидел человека, который играл на аккордеоне».
«Который» – какой это член предложения и какая часть речи?
Я только в вузе понял, что это подлежащее, выраженное относительным местоимением. Потому что «который» = «человек» (тот самый, который играет на аккордеоне).
«Он будет работать в госпитале». Почему «будет работать» – простое глагольное сказуемое? Потому что это глагол в будущем времени и его можно заменить одним глаголом «поработает».
Чтобы понимать синтаксис, вот это всё надо держать в голове.
Зачем нужен синтаксис
Чтобы правильно ставить знаки препинания.
В русском языке каждый знак можно объяснить. Да, бывают трудные, запутанные случаи, но обычно на каждый знак есть правило. «Отдыхать, читая книгу, и смотреть в окно» – «читая книгу» выделяется запятыми, потому что это деепричастный оборот. «В парке пели птицы и цвела сирень» – запятой перед «и» нет, потому что у двух простых предложений в составе сложного есть общее обстоятельство места – «в парке». Так объясняется каждая запятая.
И еще синтаксис нужен для того, чтобы учиться правильно излагать свои мысли. Не путаться и не сбиваться.
Когда вы делаете синтаксический разбор, вы следите за мыслью автора, наблюдаете, как он ее выражает через слова. Это развивает ваше собственное логическое мышление и умение высказываться, использовать язык для выражения мыслей и чувств.
Особенно в этом плане полезные сложные предложения классиков. Например, вот такое, из Чехова:
Полезные материалы по теме статьи
Подпишитесь на обновления сайта. Мы будем присылать вам на почту новые статьи.
Посмотрите подборки курсов по русскому языку. Там есть и бесплатные материалы. Они помогут вам лучше готовиться к контрольным работам и экзаменам:
Под статьей есть форма для комментариев – там можно задать вопросы или покритиковать статью.
Урок беларускай мовы «Сінтаксіс і пунктуацыя»
Выбранный для просмотра документ Сінтаксіс і пунктуацыя.doc
ашко В.В.
Тэма: Сінтаксіс і пунктуацыя як самастойныя раздзелы навукі аб мове. Сувязь пунктуацыі з сінтаксісам. (Слайд 1)
Мэта: садзейнічаць фарміраванню ў вучняў сістэмы сінтаксічных паняццяў ва ўзаемасувязі з паняццямі іншых узроўняў мовы і выпрацоўцы правільнага ўжывання сінтаксічных канструкцый ва ўласным маўленні;
актуалізаваць веды вучняў пра асноўныя тыпы сказаў і словазлучэнняў, асноўныя пунктуацыйныя правілы;
удасканальваць уменні выяўляць агульныя і прыватныя прыметы і ўласцівасці словазлучэнняў і сказаў;
спрыяць фарміраванню прыгожага.
Эпіграф: (Слайд 2) “Не адметнасць лексікі перш за ўсё робіць пагоду: у лексіцы славянскіх народаў агульных слоў тысячы. Пагоду робіць сінтаксіс. Музыка фразы. Тое, у чым дух мовы. Яе глыбінная сутнасць. Яе мысліцельная прырода. Тое, што ў генах і перадаецца з генамі”. Ніл Гілевіч
І. Арганізацыйны момант
ІІ. Знаёмства з новай тэмай
Сёння мы пачынаем вывучаць новы вялікі і важны раздзел граматыкі – сінтаксіс. На ўзроўні сінтаксісу праяўляюць сябе адзінкі ўсіх іншых моўных ярусаў. Таму вы павінны ўсвядоміць важкасць гэтага раздзела для авалодання нацыянальнай беларускай мовай.
Для пачатку мы звернемся да тэксту вашай равесніцы. Не проста прачытайце, а ўчытайцеся ў радкі. (Слайд 3)
Восень развітваецца з намі, махаючы апошнімі лісточкамі, як далонямі. Здаецца, без яе і горад апусцее, апусцее без святочнага дывана, без яркіх фарбаў, без рознакаляровых лістоў, якія кружацца вакол вежаў нашага замка, нібыта абуджаючы іх ад векавога сну. Не чуваць ужо спеваў птушак. І гэта не дзіўна. Людзі і тыя пахаваліся па сваіх “норках”. А восень… Восень адыходзіць. Мне будзе яе вельмі не хапаць, яе кветак, лісточкаў, і асабліва сапраўднай восеньскай казкі, дзе дрэвы ў прыгожым убранні стаяць нерухомыя, а лісцікі, як чараўнікі, варожаць вакол, вецер падхоплівае іх і нясе далёка-далёка, туды, дзе яны знаходзяць сябе прытулак і чакаюць, калі мы зноў пазавём іх, калі ў нашай душы зноў з’явіцца месца для гэтых маленькіх лісцікаў…
А пакуль яшчэ ў паветры кружацца,нібы ў танцы, лісцікі – гэтыя маленькія кавалачкі шчасця.Чаму кавалачкі шчасця? А я адкажу: у свае 14 гадоў я ўжо багатая! Дрэвы, кусты, паркі,скверы, нарэшце, горад, краіна –гэта ўсё маё. А што чалавеку патрэбна для шчасця? Лічу, толькі адно: ісці па родным горадзе, адчуваць, што ён твой, неадрыўны кавалачак тваёй душы, які напаўняе сэрца сапраўднай любоўю да Бацькаўшчыны, да роднага краю, слухаць шоргат лісця пад нагамі і марыць, марыць.
Мы быццам чуем голас аўтара, голас чалавека, які дзеліцца з намі сваімі думкамі… І словы нібыта звычайныя, але гаворка ідзе пра нешта вельмі важнае. Пра што? Пра восень, лісточкі, дрэвы, кусты, будынкі, паркі, скверы, горад, краіну? Пра духоўнасць блізкасць да іх? Пра шчасце! Прачытайце апошні сказ. Ці можна пагадзіцца з такім азначэннем шчасця?
А цяпер прыгледзьцеся да сінтаксісу тэксту. Колькі ў ім цікавых зваротаў, простых і складаных, доўгіх сказаў… Магчыма,таму і раскрываецца ў ім глыбокая думка, гучыць урачыстая сумная музыка. Відаць, у будове сказаў вам нешта не зусім зразумела, ды і са знакамі прыпынку няпроста. Вось таму і патрэбна вывучаць сінтаксіс і пунктуацыю беларускай мовы.
ІІІ.Узнаўленне набытых раней ведаў
Нельга гаварыць пра новыя раздзелы, не ўспомніўшы вывучаныя.
Якія асноўныя адзінкі мовы вы ведаеце? (Слайд 4)
ІV. Знаёмства з новай тэмай
Заданне 2. Перад вамі слоўнікавы дыктант, складзены з лінгвістычных тэрмінаў. Устаўце прапушчаныя ў словах літары. Падкрэсліце тэрміны, якія раскрываюць паняцці, што маюць адносіны да сінтаксісу. (Раздатак)
Су…ікс, складанае слов…, ускладн…ны ска…, за…мен…ік, акалічнас…ць, д…еепрыслоўны зварот, азнач…н…е, канчатак слова, д…лог, дзе…слоў, дзе…прыметнік, просты ска…, ч…рвоны радок, пра…яжнік, д…фіс, множн… лік, выказ…нік, інтанац…, кліч…нік, гало…ны… члены сказа, дву…кроп…е, ко…ка, дапа…не…е, кор…нь слова, му…чынскі ро…, марфема, дадан… член сказа, на…іск, гало…нае слова, прысло…е, зваротак, загадн…ла…, назо…нік, залежна… слова, словазлуч…н…е, зычн… гук, пытал…нік, назо…ны склон, граматычная аснова сказа.
(Збіраюцца сшыткі на праверку) (Слайд 5)
Заданне 3 . З прапанаваных слоў складзіце і запішыце сказ. Вызначце прыназоўнікі, якія дапамаглі вам гэта зрабіць. (Слайд 6)
Залаты, бяроза, восень, паліўся, у, вадаспад, асіна, бясконцы, лісце, барвовы.
Загадка”Атрымай 10”. Якія сродкі сувязі могуць спалучаць і словы, і члены сказа, і сказы? (Слайд 7)
Пры падпарадкаванні: падпарадкавальныя злучнікі
Пры спалучэнні спалучальныя злучнікі
Калі заходзіць гаворка пра сказ ці тэкст, мы ўступаем у сферу сінтаксісу. Гэта, магчыма, самы магутны ўладыка ў вялікім царстве мовы. Без ведання яго законаў немагчыма па сэнсе і граматычна спалучыць словы ў словазлучэнні, будаваць з іх сказы, немагчыма фармуляваць думкі, а значыць, уступаць у зносіны.
Ці праўда,што з адных і тых жа будаўнічых матэрыялаў можна ўзвесці самыя розныя збудаванні? Падобна гэтаму з адных і тых жа слоў і іх формаў можна пабудаваць разнастайныя сінтаксічныя канструкцыі.
V. Фізкульхвілінка для кемлівых. Пунктуацыйныя асацыяцыі (Слайд 8)
Хто скажа, як называецца кароткае выяўленне чалавечых эмоцый на пісьме з дапамогай знакаў пунктуацыі і спецыяльных сімвалаў. (Смайлік)
Дарэчы, звяртаючыся да тлумачальнага слоўніка трэба адзначыць, што Сма́йлик (з англ. smiley — « той, што ўсміхаецца ») ці шчаслівы твар ☺/☻) — ст ылізаваная графічная выява радаснага чалавечага твару, якая традыцыйна перадаецца ў выглядзе жоўтага круга з дзвюма чорнымі кропкамі, якія прадстаўлялі вочы, і чорнай дугой, што сімвалізавала рот.
Таму, праўду кажучы, Эмацікон – гэта сімвал, які перадае эмоцыю. Алфавітная сістэма пісьма мае абмежаваны набор уласна графічных сродкаў абазначэння эмоцый – пытальнік і клічнік.
Яшчэ ў 1969 годзе Уладзімір Набокаў у адным са сваіх інтэрв’ю згадваў пра тое, што неабходна стварыць адмысловы знак пунктуацыі для графічнага адлюстравання эмоцый:
“ Мне часта прыходзіць на розум, што трэба прыдумаць які-небудзь друкарскі знак, які пазначае ўсмешку, — якую-небудзь закавыку ці дужку, што звалілася ніц, якой я бы мог суправадзіць адказ на любое пытанне.”
(Слайд 9) Выкарыстоўваючы знакі прыпынку, намалюйце наступныя смайлікі і агучце выкарыстаныя знакі:
1. Простая ўсмешка. 🙂 ( 
), двукроп’е, дужка, што закрывае
2. Сумны 🙁 
) двукроп’е, дужка, што адкрывае
3. Падміргванне 😉 
коска з кропкай, дужка, што закрывае
4. Пацалунак :-* 
двукроп’е, працяжнік, зноска
5. Глыбокі сум «:-( 
двукоссе елачкі, двукроп’е, працяжнік, дужка, што адкрывае
6. Жудасць; моцнае здзіўленне :-! 
двукроп’е, працяжнік, клічнік
VІ. Замацаванне новага матэрыялу
Заданне 5. Прачытайце ўрывак з кнігі Г.Гранік і інш. “Сакрэты пунктуацыі”. (Слайд 10)
Вядомы такі факт “бясслоўнай” перапіскі. Французскі пісьменнік Віктор Гюго, завяршыўшы раман “Адрынутыя”, паслаў рукапіс кнігі выдаўцу. Да рукапісу ён прыклаў ліст, у якім не было ніводнага слова, а быў толькі знак: “?” Выдавец таксама адказаў лістом без слоў: “!”
Ці зразумелі вы “змест” гэтых лістоў?
Што дало нам магчымасць зразумець адрасата і адрасанта?
За гадка. Як зменіцца сэнс наступнага сказа, калі ў ім з’явіцца коска? (Слайд 11)
Заданне 6. Ці аднолькавы змест наступных сказаў: (Слайд 12)
Петрусёк, ідучы паціху, напяваў любімую мелодыю.
Ідучы, Петрусёк паціху напяваў любімую мелодыю.
синтаксис
1 синтаксис
2 синтаксис
См. также в других словарях:
Синтаксис — СИНТАКСИС. Определение С. В определениях С. отражены три основных направления в изучении грамматики (см.) в целом направления логическое, психологическое и формальное. Так, наиболее распространенными определениями С. являются: 1) определение его… … Литературная энциклопедия
СИНТАКСИС — (греч., от syn вместе, и taxis порядок). Часть грамматики, излагающая правила соединения слов и самих предложений для выражения мысли. Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. Чудинов А.Н., 1910. СИНТАКСИС [гр. syntaxis… … Словарь иностранных слов русского языка
Синтаксис — СИНТАКСИС отдел грамматики, заключающий «учение о предложениях» по одним, «учение о словосочетаниях» по другим и «учение о значении форм слов и классов слов» по третьим. Определение синтаксиса тормозится трудностью определения предложения (см … Словарь литературных терминов
СИНТАКСИС — (от греч. syntaxis построение, порядок) раздел семиотики, исследующий структурные свойства систем знаков, правила их образования и преобразования, отвлекаясь от их интерпретации (которую исследует семантика). С. формализованного языка называют… … Философская энциклопедия
Синтаксис — набор правил построения фраз алгоритмического языка, позволяющий определить, осмысленные предложения в этом языке. См. также: Синтаксис языков программирования Языки программирования Финансовый словарь Финам … Финансовый словарь
СИНТАКСИС — (от греческого syntaxis построение, порядок), 1) способы соединения слов (и их форм) в словосочетания и предложения, соединение предложений в сложные предложения, способы порождения высказываний как части текста; типы, значения словосочетаний,… … Современная энциклопедия
СИНТАКСИС — (от греч. syntaxis построение порядок),1) способы соединения слов (и их форм) в словосочетания и предложения, соединение предложений в сложные предложения; типы, значения и т. п. словосочетаний и предложений.2) Раздел грамматики, изучающий эту… … Большой Энциклопедический словарь
СИНТАКСИС — СИНТАКСИС, синтаксиса, мн. нет, муж. (греч. syntaxis составление) (линг.). Отдел грамматики, изучающий предложение, словосочетания. Толковый словарь Ушакова. Д.Н. Ушаков. 1935 1940 … Толковый словарь Ушакова
СИНТАКСИС — СИНТАКСИС, а, муж. 1. Раздел грамматики наука о законах соединения слов и о строении предложений. 2. Система языковых категорий, относящихся к соединениям слов и строению предложений. С. словосочетания. С. предложения. С. текста. С. разговорной… … Толковый словарь Ожегова
СИНТАКСИС — муж., греч., грам., словосочиненье. Синтаксическия правила. Синтезис, ·лог. разбор от начала к последствиям, от частностей к общему. Синтетический способ разысканий, ·противоп. аналитический, разлагающий целое на части его, доходяший от явлений к … Толковый словарь Даля
Что такое синтаксис в белорусском языке
ИСТОКИ ФОРМИРОВАНИЯ
Белорусский язык является частью индоевропейской языковой семьи, славянской группы и восточнославянской подгруппы. К последней принадлежат также украинский и русский языки. Для восточнославянских языков характерно происхождение из одного языка — праславянского, использовавшегося до VI века. Далее в формировании белорусского участвовал древнерусский язык, затем литературный старославянский. Народно-диалектный старобелорусский язык сформировался как местная модификация вышеуказанных языков. В период вхождения белорусских территорий в состав Польши огромное влияние на формирование грамматики и общего вида белорусского оказал польский язык. В результате этого письменная традиция белорусского языка перестала существовать, и в XIX веке литературный язык был создан заново на основании существовавших местных разговорных диалектов, без учета традиций старобелорусской письменности.
ГРАММАТИКА
СИНТАКСИС
Синтаксис белорусского языка имеет немало общего с русским, но множественные заимствования из других языков затрудняют понимание белорусских текстов. Синтаксическая часть языка имеет такие особенности:
ФОНЕТИКА
В фонетических правилах у белорусского языка гораздо больше схожего с украинским, чем с русским. Так, например, вместо русской «и» всегда используется украинский вариант буквы — «і». Твердый знак (ъ) заменен на апостроф (‘), по аналогии с украинским языком (например: инъекция — ин’екцыя, отъехать — ад’ехаць). В середине слова или взамен предлога вместо «в» и в середине и конце слова вместо «л» используется неслоговое надстрочное «у», которое пишется как «ў» (например: помогал — дапамагў, заработал — зарабіў). Этот принцип позаимствован из польского языка, с которым белорусский долгое время входил в непосредственное взаимодействие.
Также в белорусском языке отсутствует буква «щ». Она заменена на сочетание букв «ш» и «ч» (например: щеки — шчокi, щедрость — шчодрасць). Данное правило проистекает из фонетического принципа правописания белорусского языка. Слова, которые начинаются на «о» или «у» в начале имеют согласный «в», прибавляемый по аналогии с украинским языком. Мягко звучащие звуки «дь» и «ть» в белорусском языке выглядят и звучат как «дзь» и «ць» (например: адзiн, цixi). Одна из важных особенностей белорусского языка заключается в «акании», то есть написание и произношение буквы «о» только тогда, когда на нее падает ударение, в других случаях используется буква «а».
Буква «ё» является обязательной в белорусском языке. Ею нельзя пренебрегать так, как это делается в русском, заменяя «ё» на «е». «Яканье», то есть чередование в предударном слоге буквы «е» с буквой «я», характерно для всех местных говоров белорусского языка.